Kesb (Meşrik-i İrfan Gazetesi, 2 Muharrem 1329)
Efdal-i kesb ticaret ve ziraat ve sanaatde bununla beraber şer'an haram ve memnu' olan şeylerden ma'da hiç bir iş meayibden değildir. Fakat ba'zısı ba'zısından efdaldir. Mesela ticaret ve ziraat ve sanaat ile çulhalık, hammallık, devecilik müsavi değildir. "Sanaat ve ziraat ve ticaret gibi esbab-ı maişete tevessül ile ihtiyar-ı tekellüf iden kulunu Allah Azimüş'şan sever. Andan razı olur." mealini mutazammın olan "انالله یحب العید المؤمنن المحترف" hadis-i şerifi Ömer radiyallahu anhümadan mervidir. Müşarün ileyh işbu hadis-i şerifi rivayet itdikden sonra "Sizlerden biriniz esbab-ı maişete tevessül itmeyerek hanesinde oturup "Ya Rabb beni merzuk eyle" duasıyla meşgul olmasun. Bilirsiniz ki Cenab-ı Hakk semadan sim ü zer yağdırmaz." dimişdir. Ya'ni Cenab-ı Perverdigar alem-i asumandan sim u zer yağdırmağa kadir iken yağdırmaması matluba vüsul içün esbabına teşebbüs olunması hikmetine mübtenidir. Nasıl ki asumandan baran-ı feyz-resan nazil ve anın sebebiyle meadin u nebatat ve hayvanatda nümüvv ü hayat hasıl olur. Dimek oluyor ki: Semadan sim ü zer yağıyor ise de baran sebebiyle yağıyor. Şu halde matlubun saha-yı husule vüsulü esbabına tevessüle vabestedir. Şuaradan birisi "حاطر بنفسك كی نصیب غنیمة ان الجلوس مع العیال قبیح" ya'ni "Kesb-i rızk içün bezl-i cidd ü cehd idüp cihad gibi meşakkatli işlere saldır. Ta ki servet u ğanimete tesadüf idesin. Tehiy-i dest olarak evlad u iyal ile hanede oturmak bir emr-i kabihdir" dimişdir. Hazret-i Ömer radiallahu anh "Bir kimse tenbelliğe tabi' olsa hukukunı zayi' ider." mealini müş'ir olan (من اطاع التوانی ضیع الحقوق) buyurmuşdur.. Müşarün ileyhin ziya'-ı hukukdan maksadı kesb-i rızkda tekasül ve kusur iden tehiy-i dest kalup hacc u zekat ve sadaka gibi ibadat-ı maliyyeden ibaret bulunan hukukullahı ve infak u iaşesi üzerine vacib olan nefsi ile iyalinin hukukunı ifa idemiyerek zayi' ider dimek olsa gerekdir.
Şair
"علی المرء ان یسعی ویبذل جهده،
و یقضی ان الخق ماكان قضیا"
"علی المرء ان یسعی ویبذل جهده،
و یقضی ان الخق ماكان قضیا"
ya'ni "Te'min-i maaş içün kişinin üzerine mehma imkan iktidarını sarf u bezl itmek lazımdır. Ve kaffe-i mahlukatın halıkı olan Cenab-ı Halık Teala Hazretleri ise takdir eylediği mikdaratı kaza ider. Lakin abd kaderi bilmediğinden üzerine sa'y itmek lazımdır. Ve lihikmetin sarf-ı himmet idüp vesail-i tedarik-i maaşa tevessül ile me'murdur." dimek isteyor. Ve hükema "لا تحمل نفسك مالا تطبق و لاتعمل عملا لا ینفعك و لا تغتر بامرأة ولو بذلت لك ودها ولا تثق بمال وان كثر" ya'ni "İktidarın mevki'inde olan işi deruhde ve tahammül iderek it'ab-ı fikr itme ve dünyada ve ahiretde fevaid ve menafi'i olmayan işi işleyüb de izaa-i ömr ü evkat eyleme ve her ne kadar izhar-ı asar-ı vedd ü hamiyyet iderlerse de zümre-i nisvana (kelime okunmuyor) ve meftun olma ve ne kadar kesret ü vefret olursa da mal-i dünyaya i'timad itmeyüp ancak Bari Teala hazretlerine vüsuk-ı i'timad eyle" dimekdir.
Me'haz: "wikilala.com", Meşrik-i İrfan, Numero: 171