Cem'iyyetimiz
قال الله تعالی عز و جل
"و اعتصمو ابحبل الله جمیعاً ولا تفرقوا"
Madem ki milletin hakk-ı ictimaı iade idildi.
Madem ki hükumet, harekat-ı keyfiyye ve muamelat-ı müstebidesine nihayet virerek milletin efkar-ı ma'kule ve meşru'ası muhassalasının cihet-i istikametini ta'kibe başladı.
Madem ki usul-i meşveret her işimizde üss'ül esas ittihaz kılındı.
Madem ki herkesin, mevki-i ictimaiyyesi nisbetinde mes'ul ve muateb tutulacağı takarrür itdi. Bütün efrad-ı millet içün bir çok vazifeler hasıl oldu.
Bu vezaifden biri ve belki birincisi, meşrutiyyet-i meşru'amızın esasını tahkim u tersin itmek idi; bu vazife heman heman ifa idildi. Taht-ı emniyyetimizde bir hükumet-i meşruta teessüs itdi. Bize bu seadeti bahşa sebeb olan cem'iyyet, bu meşrutiyyet-i meşru'amıza te'sir ve ika-ı zarar idebilecek elleri kırmak hususunda efkar-ı ümmetin, kulub-ı milletin pişvalığı vazifesini deruhde itdi. Cenab-ı Hakk'dan ise ümidimiz berkemaldir. Çünki (ید الله مع الجماعه)dır.
Diğer bir vazife-i mühimme de efrad-ı milletin ayrı ayrı teşebbüsat-ı ma'kuleleri terkib u tevhid idilerek mecra-yı lazımına sevk idilmesi keyfiyyeti idi.
Evvelki vazife, seadet-i milliyyemizin mevzu'unu teşkil eylediği gibi bu da ğayesini te'min eyleyecekdir.
Bu noktayı derpiş iden erbab-ı mesalik, meslekleri dairesinde bir takım cem'iyyetler teşkiline başladılar. Gerçi lüzum-ı tabi'i olmaksızın yalnız görenek sevkıyle faidesiz encümenler teessüs değil, teşekkül itdi. Fakat tehavvülat-ı haliyyemizdeki fevk'aladelik, inkılab-ı hazıramızdaki sür'at düşünülürse, esasen ğayr-ı tabi'i olan bu ictima'ların bu nokta-i nazardan tabi'i olduğı teslim idilmek iktiza ider.
Bu sahne-i inkılabda ulema, umuma teveccüh iden vezaifle beraber ayrıca mühimm bir vazife karşısında bulunuyordu. Bu vazife ise bütün müslimine mu'tekedat-ı esasiyyelerini tefhim, vazife-i diniyyelerini tebliğ itmek farizasıdır.
Fi'lhakika senelerden beri teb'id idilen cehalet ve istibdadın netayic-i ilmiyyesi olarak efrad-ı müsliminin ma'lumat-ı diniyyesi müktesebat-ı sairesiyle mütenasib bir halde kalmış ve medeniyyet ğarbiyyenin; iktibas ve memleketimize tatbiki adeta farz olan terakkiyat-ı medeniyyesine lakaydane davranarak tedenniyat-ı ahlakiyyesine temayüller gösterilmiş ve aftab-ı İslamiyyet'in şa'şa'a-i hakikiyyesini idrak idemiyecek nazarlar çoğalmış idi.
Ulema bu acı hakikati derpiş idiyordu. Temamiyle anlayordu. Ağlayordu. Fakat bir şey söyleyemiyordu. Yalnız:
(یریدون ان یطفؤ انور الله بافو اههم ویأبی الله الایتم نوره) ayet-i kerimesini okuyarak atiye intizar idiyordu. Çünki erbab-ı din biliyordu ki dinini Allah her zaman himaye idecekdir. Evet bir şey söyleyemiyordu. Çünki tebliğ-i ahkam-ı diniyyeye hangi noktasından başlanılsa adalet ve levazımına temessük, zülm u istibdada mukavemet emrinden başka bir şey' olmayacakdı. Bunı anlayan eclaf-ı istibdad efkar-ı mel'anetlerini başlıca ulemaya atf itmişlerdi. Vaazlarda dua ve İsrailiyyat'dan başka heman heman bir şey' söylenmemesi mecburi idi.
Ulema, uhdesine terettüb iden, o icrasında mecburiyyet-i diniyye bulunduğı halde te'sir-i istibdadla yalnız tasavvurlarda kalan şu vezaif-i aliyyeyi şimdi kemal-i himmetle ifaya karar virdi. Ve hemen bir cem'iyyet-i ilmiyye te'sis itdi.
Serd idilen şu üç vazife-i esasiyyeden anlaşılır ki:
Evvelen - Cem'iyyetimiz bir "Cem'iyyet-i Siyasiyye-i Vataniyye"dir. Şu vazife-i umumiyye nokta-i nazarından cem'iyyetimiz doğrudan doğruya "Osmanlı İttihad ve Terakki Cem'iyyeti"ne merbutdur. Binaenaleyh İttihad ve Terakki Cem'iyyeti'nin bütün Osmanlıların seadet-i müşterekelerini te'min hususunda ta'kib itdiği meslek-i siyasiyi ta'kib idecek ve tebliğat-ı meşru'asını her zeman ifa eyleyecekdir.
Saniyen - Cem'iyyetimiz bir "Cem'iyyet-i İlmiyye"dir. Binaenaleyh İstanbul ve taşra medreselerinin ihyası ve tahsilin tealisi ve talebe-i ulumun her nev' ulumdan hisseyab idilebilmesi çarelerini düşünecek ve mekteb-i ibtidaiyye ve sairede tahsil-i diniyi nazar-ı i'tibara alacak ve aid oldukları makam nezdinde teşebbüsat-ı lazımede bulunacakdır.
Salisen - Cem'iyyetimiz bir "Cem'iyyet-i Diniyye"dir. Binaenaleyh gerek mevkut ve ğayr-ı mevkut risale ve ceridelerle ve gerek va'az u nesayih suretiyle müslümanların dinlerine olan merbutiyyetlerinin temami-i takviyyesine çalışacak ve her sınıf halka zaruriyat-ı diniyyesini ve istita'ati nisbetinde ahkam-ı İslamiyye tefhim u tebliğ idilecek ve lüzum görilen mahallere birer hey'et-i ilmiyye irsal eyleyecekdir.
Ve bahusus sırf hakayik-ı İslamiyye'ye adem-i vukufdan neş'et iden ba'zı efkarın pek sehif, pek haksız olduğı dahi enzar-ı umumiyye karşusunda isbat idilecekdir.
(و من الله لتوفیق)
Fatin
Me'haz: wikilala.com, Beyanül'hakk, Aded 1