İTTİHAD-I İSLAM - اتحاد اسلام

 "Burada bil'münasebet aklıma geldi: Selim-i Evvel'in vaktiyle, aramızda bulunan tebaa-i gayr-i müslime hakkında ya İslamiyyeti veya seyfi kabule mecbur tutulmalarına dair olan tasavvuru, zamanındaki ulema-yı dinin muhalefeti ile akamete mahkum olmuş. Bu hikayeyi lisan-ı tenkid ile yad iden sivri akıllılarımız bulunur. Bence hak ve ma'delete mugayır hissiyyat-ı diniyyenin hakiki hissiyat-ı diniyye olamayacağını takdir iden o ulema-yı din ile fikr fazilete serfüru eyleyen o padişah-ı muazzam, müslümanların devr-i şevketinde de, devr-i zaafında da tebcil ve tekrime layıkdır. İşte bakınız: dini fikirler ve hislerle, milli fikirler ve hislerin farkı böyle ince noktalarda kendini gösterir, ve milliyyet düsturları hak ve ma'deletden ayrılabildiği halde, dini düsturlar ayrılamaz, belki hak ve adl gibi şeyler bizzat dinin düsturları cümlesindendir."     Dini Müceddidler, Mustafa Sabri Efendi, Sahife 275

 (Tercümenin yalnız "Hasıl-ı Ma'na" kısımları buraya derc edilmiştir.)  Kardaşcağızım! Nesayih-i halisanesini katiyyen duruğ-ı iğfal ile tağşiş itmeyen bir nasihin vesayası olmak üzere atideki sözlere kulak ver:  Halini yakından tedkik ve tecrübe itmediğin bir ademin medh ve kadhına dair söylenen sözler suret-i maktuada olsa dahi sen yine ihtiyaten kati bir hükm virmekden tevakki iyle.  Mücerrebin olmayan o ademin hal-i meserret ve hal-i hiddetinde takındığı evza' ve evsaf anlaşılıncaya kadar iyiliği, fenalığı hakkındaki mesmuatı tevkif it... Ya'ni netice-i tecaribe mevkufen kabul idebilmek mesleğini iltizam it.  İşte o zaman, ya'ni ba'det'tecrübe şeyn virecek bir halini görürsen hasbel'mürüvve ört, basdır. Ve bil'aks medar-ı şeref ve ziynet olacak bir hasletini müşahede idersen neşr ve i'landan geri durma.  Yahud hadd zatında mühezzeb ve mükemmel olan bir ademi, mahza şahsının gösterişsizliğinden, namının şöhretsizliğinden, mevki'inin ...

Her kimde ki var daiyye-i fikr-i hakikat Ma'bud-ı hakikiye ider hasr-ı ibadat Lutfiyle getirdi bizi sahra-yı ademden Halk eyledi, virdi bize bir ahsen-i suret  Bildirmek içün kendini gösterdi delail Fehm eylemek üzre beşere virdi dirayet Mer'i bulunan tarz-ı bedi'iyle avalim Alemde onun varlığına eyler işaret Her zerre birer şahid-i adildir ider hep Hallak-ı cihan olduğuna hüsn-i şehadet Kim olmuş ise mazhar-ı en'am-ı İlahi Bir sani'in icadına kail olur elbet Ma'dum iken ihsan iderek feyz-i vücudı Bahş eyledi nev'-i beşere akl ü keramet Bir nev'ini zikr iyleseniz ni'met-i Hakk'ın Diger birisi itmededir arz-ı hüviyyet Kabil mi kişi şükrini Hakk'ın ide ifa Kim bir nefes almakda bulunmuş iki ni'met İrsal-ı rüsul ni'met-i mahsusa-yı Hakk'dır Doğru yola itmeklik içün halkı hidayet Tebliğ ile ahkam-ı ilahiyyeyi anlar Bildirdi ki insanlara var duzah u cennet Başdan başa hep mahasal-ı hikmet-i Kur'an İnsanlar içün başlıca esbab-ı saad...